زهره مختاری-شهر اصیل-به گفتگوی تفصیلی با آقای دکتر محمد مظاهری متخصص طب سنتی پرداختیم تا شناخت خوبی در زمینه طب سنتی و مزاج شناسی بدست آوریم. در ادامه شرح این گفتگو را می خوانید.
- آقای دکتر در ابتدا خودتان را برای خوانندگان گرامی معرفی بفرمایید.
دکتر محمد مظاهری متخصص طب سنتی و رئیس بیمارستان حضرت زینب (س) هستم.
- لطفا کلیاتی درباره طب سنتی بیان بفرمایید.
در مکتب طب ایرانی، نقش تغذیه و دقت در نوع غذایی که افراد مصرف می‌کنند بسیار حائز اهمیت است. بقراط، هزاران سال پیش، این موضوع را با تاکید بر این جمله بیان کرد: تلاش کنید که غذا داروی شما باشد و داروی شما نیز غذا. محمد بن زکریای رازی، حکیم برجسته ایران در قرن سوم و چهارم هجری، باور داشت که اصلی‌ترین پایه در علم طبابت اصلاح تغذیه است. اصلاح غذا به معنای درک این موضوع است که چه نوع غذایی با چه طبعی سازگار است. نوع غذا و شیوه مصرف آن هر دو در سلامت فرد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. جالب است بدانیم که انتخاب نوع غذا جزو یکی از شش اصل مهم سبک زندگی سالم محسوب می‌شود.
در بحث اصلاح سبک زندگی، واژه‌ای به نام "سته ضروریه" وجود دارد که به مسائل مربوط به تغذیه و آشامیدنی‌ها اشاره می‌کند. بر اساس این اصول، مزاج فرد، فصل سال و شرایط سنی او تعیین‌کننده نوع غذاهایی هستند که باید مصرف کند. علاوه بر این، شغل فرد و بیماری‌هایی که ممکن است به آن مبتلا باشد نیز بر انتخاب مناسب‌ترین غذا تأثیرگذارند. برای مثال، اگر فردی دارای مزاج گرم است و فصل تابستان نیز باشد، بهتر است از مصرف مواد غذایی با طبیعت گرم و تر یا گرم و خشک خودداری کند. مواد غذایی مانند غذاهای سرخ‌شده، ادویه‌های تند، دارچین، زنجبیل، فلفل، سیر خام، پیاز خام، خرما، گردو، شاهی، انبه و شیرینی‌های صنعتی از جمله مواردی هستند که باید از آنها پرهیز گردد.
در مقابل، مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی با طبیعت سرد بیشتر توصیه می‌شود. گزینه‌هایی نظیر سوپ جو، آش جو، سکنجبین، ماست، دوغ و نوشیدنی‌های مشابه می‌توانند انتخاب مناسبی باشند. همچنین پیشنهاد می‌شود در این فصل برای افراد با مزاج گرم از مصرف چای ماسالا یا چای کرک اجتناب شود. یکی از موضوعات مهم برای حفظ سلامتی، شناخت مزاج خود و انواع مزاج غذاها است. غذاهایی که طعم تلخ، شور یا شیرین دارند اغلب دارای مزاج گرم هستند، در حالی که غذاهای ترش یا بی‌مزه معمولاً مزاج سرد دارند.
- لازم است توضیح مختصری درباره طب ایرانی ارائه بفرمایید.
طب ایرانی که به عنوان طب سنتی ایران یا طب مزاجی نیز شناخته می‌شود، یک نظام پزشکی تاریخی و معتبر است که حتی توسط سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یک مکتب پزشکی جهانی شناخته شده است. این طب به تقسیم‌بندی بیماری‌ها به دو دسته اصلی گرم و سرد می‌پردازد و بر اساس این مبنا، خوراکی‌ها نیز به دو گروه گرم و سرد تقسیم می‌شوند. توصیه‌های غذایی در این نظام بسته به فصل، مزاج فرد و ویژگی‌های منطقه جغرافیایی متفاوت است تا تعادل بدن حفظ شود و سلامت تقویت گردد.
در طب ایرانی، به تغذیه و اصلاح سبک زندگی توجه ویژه‌ای شده است، چرا که نقش آنها در سلامت جسم و روان بسیار کلیدی است. همان‌طور که زندگی سالم شامل پارامترهای مختلفی مثل نحوه خواب، ساعت‌های بیداری و ورزش کردن می‌شود، تغذیه مناسب نیز در اولویت قرار دارد.
نکته‌ای که شاید کمتر به آن توجه شود، شناخت مزاج فردی است. هر فرد باید بتواند مزاج خود را تشخیص دهد و غذاهایی مصرف کند که با طبیعت بدن او سازگاری بیشتری دارند. این غذاها می‌توانند نیروی اصلی بدن او را تامین کرده و از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. برای مثال، اگر معده فرد دارای طبیعت سرد باشد و شیر مصرف کند، ممکن است با مشکلاتی مثل تهوع، سردرد، سرگیجه یا رفلاکس مواجه شود. در چنین مواردی توصیه می‌شود از مصرف شیر پرهیز کرده و جایگزین‌های مناسب‌تر را انتخاب کند. پس اگر به سلامتی‌تان اهمیت می‌دهید، بهتر است با شناخت بیشتر از مزاج و نیازهای بدنتان، غذاها را هوشمندانه‌تر انتخاب کنید تا سلامت جسم و روان خود را تضمین کنید.
- بسیاری از افراد به کانال‌های مرتبط با گیاهان مراجعه می کنند و در بعضی مواقع از درمان دارویی سرباز می زنند. شما چه توصیه ای در این زمینه دارید؟
در زمان بیماری افراد باید طبق تجویز پزشک که به طب گیاهی و طب شیمیایی آشنایی دارند دارو مصرف کنند. در این میان هیچ‌کدام بر دیگری ارجحیت ندارند، زیرا تشخیص نوع دارو به شرایط بیمار بستگی دارد. گاهی استفاده از داروی گیاهی مناسب‌تر است و گاهی داروی شیمیایی اولویت بیشتر پیدا می‌کند. هدف اصلی همیشه این است که گزینه‌ای انتخاب شود که بیشتری سود را برای بیمار به همراه داشته باشد، چه طبیعی باشد و چه شیمیایی. در انتخاب درمان، هیچ اولویتی برای دارو خاصی وجود ندارد، بلکه هر گزینه‌ای که به سود بیمار باشد را مدنظر قرار می‌دهیم. ما تعصب خاصی روی هیچ نوع دارو نداریم، اما به طور کلی، داروهای طبیعی و گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی معمولاً عوارض جانبی کمتری دارند. گاهی اوقات تأثیرگذاری داروهای شیمیایی سریع‌تر نمایان می‌شود، اما نباید فراموش کنیم که داروهای گیاهی نیز می‌توانند عوارض خاص خود را داشته باشند. این باور اشتباه است که برخی افراد تصور می‌کنند که داروهای گیاهی هیچ عارضه‌ای ندارند. در واقع، داروهای گیاهی هم دارای اثرات درمانی هستند و هم ممکن است عوارضی به همراه داشته باشند. بنابراین لازم است درمانگر به خوبی این جوانب را بشناسد تا بتواند از آنها درست استفاده کند.
توصیه پزشکان طب ایرانی درباره مصرف آب چیست؟
توصیه درباره مصرف آب نیز قابل توجه است؛ نیازی نیست که در طول روز بیش از حد آب بنوشید. مقدار مناسب مصرف آب به نوع مزاج افراد بستگی دارد. به طور کلی، افرادی که مزاج گرم و تر یا سرد و تر دارند به آب کمتری نیازمندند، اما کسانی که دارای مزاج گرم و خشک یا سرد و خشک هستند بیشتر احتیاج به آب دارند. این باور قدیمی که باید روزانه ۲ لیتر آب (معادل ۸ لیوان) مصرف شود، امروزه در طب نوین رد شده اند. متخصصان طب نوین معتقدند میزان مصرف آب باید براساس نیاز بدن باشد؛ رنگ ادرار صبحگاهی زرد لیمویی یا روشن باشد و زبان فرد خشک نباشد. این موارد نشانه‌ی کافی بودن مصرف آب هستند.
- آداب غذا خوردن صحیح چگونه است؟
در مورد آداب غذا خوردن، توصیه می‌شود لقمه‌های کوچک بردارید، غذا را خوب بجوید، هنگام غذا صحبت نکنید و سریع غذا نخورید. همچنین بهتر است بین وعده‌های غذایی و حین غذا از نوشیدن آب خودداری کنید. پس از تمام شدن غذا، آب یک ساعت بعد از آن و چای دو ساعت بعد مصرف شود. استفاده از آب یخ (آب با دمای صفر درجه یا همراه با یخ) نیز توصیه نمی‌شود.
- بسیاری از افراد تصور می کنند لبنیات پرچرب دارای طبع گرم میباشند. آیا این گفته صحیح است؟
به نکته خوبی اشاره کردید. در مورد لبنیات باید گفت که طبع اکثر لبنیات به‌طور کلی سرد است، چربی موجود در آن طبع بسیار سردی دارند.
- افراد بسیاری از پزشکان اینطور مشاوره دریافت می کنند که برای گرفتن رژیم غذایی می توان وعده ناهار را حذف نمود. آیا این روش خوبی برای کاهش وزن است؟
اگر برخی افراد می‌گویند ناهار را حذف کنید، لازم است شرایط فرد را بررسی کنید. حذف یک وعده غذایی مثل ناهار مثلا سه روز در هفته تنها برای افرادی مناسب است که اضافه وزن دارند، قوت بدنی‌شان مناسب است و دچار ضعف، بی‌حالی یا ریزش مو نمی‌شوند. همچنین باید براساس شرح حال بالینی تصمیم‌گیری شود، زیرا نمی‌توان برای همه یک نسخه واحد پیچید.
- چه عواملی باعث ایجاد یبوست می شوند؟
لازم به ذکر است که غذاهای قابض و سرد فعالیت روده را کاهش داده و ممکن است موجب یبوست شوند؛ همچنین غذاهایی مثل فست‌فود با سس زیاد یا مصرف گوشت گاو ممکن است بدن را به سمت سردی سوق دهند و یبوست ایجاد کنند .افراد باید غذا را خوب بجوند تا فرآیند هضم بهتر انجام بشوند.
- به چه علت کف دست افراد بعضی مواقع عرق می کنند؟
اگر دست‌ها به شدت عرق می‌کند، علت عمده‌ی آن می‌تواند استرس زیاد، مسائل ژنتیکی و گاهی پرکاری تیروئید باشد؛ هرچند برای تشخیص دقیق‌تر نیاز به بررسی تخصصی وجود دارد.
- در پایان توصیه ای برای داشتن سبک زندگی سالم و روشی برای تقویت قلب دارید؟
برای داشتن سبک زندگی سالم که موجب تقویت قلب شود، ورزش‌های منظم مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا (به ویژه در فصل تابستان) پیشنهاد می‌شود. مصرف مواد غذایی شامل زعفران با برنج، سیب درختی و شیره انگور در فصل‌های سرد نیز برای سلامت قلب سودمند هستند.
- از اینکه زمان ارزشمندتان را در اختیار بنده قرار دادید سپاسگزارم.
همیشه موفق و پاینده باشید.
