تعریف
طرح «ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی» در راستای آسیب‌شناسی و تبیین چالش‌های مرتبط با مشاغل سخت و زیان‌آور مانند عدم سالم‌سازی محیط کار توسط کارفرما به‌دلیل نبود ضمانت اجرایی در این زمینه، نبود وحدت رویه در عملکرد کمیته‌های استانی مشاغل سخت و زیان‌آور، ارائه راهکار با رویکرد صیانت از نیروی کار و منابع سازمان، سالم‌سازی محیط کار جهت یکسان‌سازی قواعد و مقررات و پایبندی به حقوق و رعایت تعهدات بین‌نسلی، در چارچوب طرح‌های بیست‌گانه تحولی تعریف شده است.
در حال حاضر بیش از 22 درصد بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی، مشمول قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور هستند؛ طبق داده‌های آماری، از سال 1399 نرخ بازنشستگی پیش از موعد از نرخ بازنشستگی عادی پیشی گرفته است.
کارکرد
تحقق عدالت بین‌نسلی، صیانت از نیروی کار، پیشگیری سوءاستفاده از قانون و ایجاد تعادل پایدار بین منابع و مصارف سازمان تأمین اجتماعی را می‌توان بخشی از کارکردهای مرتبط با طرح طرح ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی برشمرد.
همچنین موارد دیگری نظیر؛ «اتصال همزمان حق بیمه مشاغل سخت به ایام بیمه‌پردازی»، «تغییر نقش کمیته‌ها از مرجع تشخیص به ناظر بر سالم‌سازی» و «شفاف‌سازی اطلاعات شغلی برای بیمه‌شدگان از طریق پیامک و سامانه» در نتیجه اجرای طرح «ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی» حاصل خواهد شد.
این طرح در راستای اجرای ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و سیاست‌های کلی نظام اداری و رفاهی ابلاغی مقام معظم رهبری (به‌ویژه بندهای ناظر به پایداری منابع و عدالت اجتماعی) است.
زیرپروژه
موضوعات اجرایی؛ «بازنگری در آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور»، «احصاء و پالایش مشاغل سخت و زیان‌آور گروه (الف) با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی»، «پیگیری رفع عوامل سخت و زیان‌آور کارگاه‌ها از طریق کمیته‌های استانی مشاغل سخت و زیان‌آور» و «اصلاح فرایند رسیدگی مشاغل در کمیته‌های سخت و زیان‌آور» در چارچوب زیرپروژه‌های طرح ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی تعریف شده‌اند.
همچنین «بازنگری در فرآیند و نحوه رسیدگی به درخواست‌های اصلاح عنوان شغلی» و «ابلاغ عناوین شغلی به بیمه‌شده در ثنا یا سامانه کارپوشه ملی ایرانیان و همچنین سیستم پیامک و اپلیکیشن سازمان» نیز موارد دیگری از زیرپروژه‌های اجرایی این طرح به شمار می‌روند.
گذشته
پس از صدور دادنامه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شمارۀ 1114-1115 درخصوص اصلاح عناوین شغلی و صدور بخشنامۀ سازمان در این ارتباط در سال 1401، فرآیند با ابهاماتی مواجه بود که بازنگری در فرآیند اصلاح عناوین شغلی را حائز اهمیت می‌ساخت. بنابراین طی بخشنامه شماره 8047/1403/1000 مورخ 27 آذر 1403، بخشنامه قبلی مورد بازبینی قرار گرفت.
تا به حال موضوعاتی نظیر «خلأ در ضمانت اجرای سالم‌سازی محیط کار توسط کارفرمایان (کمتر از ۳ درصد کارفرمایان در پنج سال اخیر اقدام مؤثر داشته‌اند)»، «نبود وحدت رویه در تشخیص مشاغل سخت در کمیته‌های استانی» و «تعارض نهادی و ناکارآمدی در فرآیندهای اصلاح عناوین شغلی و رسیدگی به درخواست‌های بازنشستگی» در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور در جریان بوده و این موارد، بخشی از دلایل اساسی ورود سازمان تأمین اجتماعی به مسأله ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند.
همچنین «مقاومت کارفرمایان در پرداخت حق بیمه مضاعف و هزینه‌بر بودن سالم‌سازی»، «تعارض منافع میان نهادهای مسئول، ناهماهنگی‌های بین دستگاهی»، «نیاز به اصلاح آیین‌نامه‌های مصوب هیأت دولت و تفسیر احکام قانونی» و «نگرانی گروه‌هایی از کارگران، نمایندگان مجلس و نهادهای صنفی از تشدید ضوابط بهره‌مندی از قانون» را باید از دیگر دلایل ورود به رویکرد تحولی در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور دانست.
اقدام و آینده
پروژه اصلاح فرآیندهای اجرایی سخت و زیان‌آور از طریق پیاده‌سازی سامانه جامع مشاغل سخت و زیان‌آور جهت توسعه خدمات غیرحضوری، افزایش رضایتمندی مخاطبان، یکسان‌سازی رویه‌ها، تسریع در فرآیند بررسی و تطبیق درخواست‌های بازنشستگی به استناد قانون مشاغل سخت و زیان‌آور و مکانیزه کردن فرآیندهای مربوطه که مستلزم همکاری دوجانبۀ سازمان تأمین اجتماعی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، از اولویت‌های طرح «ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی» محسوب می‌شود؛ در این ارتباط، جلسات بسیاری تشکیل شده است.
پس از راه‌اندازی فاز اولیه سامانه مذکور توسط وزارتخانه مذکور، اشکالات موجود در یکصد و نود و دومین جلسۀ شورای‌عالی حفاظت فنی مطرح و مقرر شد، ایرادات مرتفع شوند که پیشرفت‌های مناسب و تبادل اطلاعات به‌‍صورت مکانیزه دیده می‌شود.
همچنین در نخستین گام در راستای پیگیری رفع آلایندگی از کارگاه‌های مشمول مشاغل سخت و زیان‌آور، پس از مکاتبه با ادارات‌کل تأمین اجتماعی استان‌ها، کارگاه‌های بزرگ در محدوده هر استان که ماهیت مشاغل آنها سخت و زیان‌آور نیست، احصاء و مشخصات آن کارگاه جهت بررسی و نظارت بر تکالیف قانونی کارفرما در سالم‌سازی محیط کار به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارسال شده است.
بخشی از دستاوردهای مرتبط با عملیاتی شدن طرح ساماندهی مشاغل سخت و زیان‌آور و اصلاح عناوین شغلی شامل؛ «افزایش سلامت نیروی کار و کاهش تقاضای بازنشستگی زودهنگام» در حوزه اجتماعی، «بهبود نسبت پشتیبانی بیمه‌ای و کنترل ناترازی صندوق» در بخش اقتصادی، «افزایش شفافیت، ارتقای پاسخگویی و کاهش فساد اداری» در چارچوب حاکمیتی و «الزام کارفرمایان به رفع آلایندگی و بهسازی محیط کار» در چارچوب زیست‌محیطی می‌شوند.